ĐÊM RÉT, ĐỌC LẠI BÀI “GIẢI ĐI SỚM” CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

Gần Tết, trời trở rét đậm. Tỉnh giấc khó ngủ lại, với tay lên giá sách được ngay cuốn  獄中日記 (Ngục trung nhật ký) tức Nhật ký trong tù của Nguyễn Ái Quốc.

Lật giở, được ngay bài  早解 (Tảo giải) tức “Giải đi sớm” liền đọc và ngẫm:

 

Nguyên văn	Phiên âm
早解	TẢO GIẢI
一次雞啼夜未闌， 群星擁月上秋山. 征人已在征途上， 迎面秋風陣陣寒.   東方白色已成紅， 幽暗殘餘早一空. 暖氣包羅全宇宙，           行人詩興忽加濃.	Nhất thứ kê đề dạ vị lan, Quần tinh ủng nguyệt thướng thu san. Chinh nhân dĩ tại chinh đồ thượng, Nghênh diện thu phong trận trận hàn.   Đông phương bạch sắc dĩ thành hồng, U ám tàn dư tảo nhất không. Noãn khí bao la toàn vũ trụ, Hành nhân thi hứng hốt gia nồng.

Bìa cuốn NGỤC TRUNG NHẬT KÝ

Dịch nghĩa

Gà gáy một lần, đêm chưa tàn,

Chòm sao nâng vầng trăng lên đỉnh núi mùa thu;

Người đi xa đã cất bước trên đường xa,

Gió thu táp mặt từng cơn từng cơn lạnh lẽo.

 

Phương đông màu trắng chuyển thành hồng,

Bóng đêm còn rơi rớt sớm đã hết sạch;

Hơi ấm bao la khắp vũ trụ,

Người đi thi hứng bỗng thêm nồng.

Bài thơ này được sử dụng trong chương trình SGK Văn học 12 giai đoạn 1990-2006. Nguồn: Hồ Chí Minh toàn tập (tập 3), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000

Bản dịch thơ của Nam Trân: GIẢI ĐI SỚM

Gà gáy một lần đêm chửa tan,

Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn;

Người đi cất bước trên đường thẳm,

Rát mặt, đêm thu, trận gió hàn.

 

Phương đông màu trắng chuyển sang hồng,

Bóng tối đến tàn, quét sạch không;

Hơi ấm bao la trùm vũ trụ,

Người đi, thi hứng bỗng thêm nồng.

Nằm trong tập thơ Nhật ký trong tù  獄中日記 (Ngục trung nhật ký) –gồm 133 bài thơ chữ Hán, phần lớn viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt. Tập nhật kí bằng thơ này ra đời trong một hoàn cảnh rất đặc biệt, từ tháng 8/1942 đến tháng 9/1943, khi Nguyễn Ái Quốc bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam một cách vô cứ, dày đọa và giải lui giải tới qua 18 nhà tù của 13 huyện của tỉnh Quảng Tây (các nhà tù như: Thiên Bảo, Điền Đông, Quảng Đức, Quế Lâm…), Trung Quốc. Chú ý rằng, để bảo đảm bí mật và tránh những rắc rối với chính quyền Tưởng Giới Thạch, ngày tháng trên bìa tập Nhật ký đã “đẩy lùi” thời gian về trước đó 10 năm!

Đọc bài thơ không chỉ thấy tấm lòng mà cả bản lĩnh của người tù cách mạng.

Lược đồ CHẶNG ĐƯỜNG CHUYỂN LAO (lấy trên MXH)

Khổ thơ thứ Nhất: Giữa đêm thu lạnh lẽo hiểm nguy “Nhất thứ kê đề dạ vị lan” (Gà gáy một lần đêm chửa tan), Người vẫn ưu ái với trời sao, đồi núi, nhìn thiên nhiên bằng đôi mắt hữu tình tinh tế: “Quần tinh ủng nguyệt thưởng thu san” (Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn)”. Thực ra “Nhất thứ kê đề” là “gà gáy làn đầu” tức mới “canh một” chứa đâu phải là “gà gáy một lần”. Đồng thời “thướng thu san” không hẳn chỉ là “vượt lên ngàn” mà còn có ý là “đỉnh núi trong tiết trời Thu lạnh”!?. Trong hoàn cảnh ấy, Người thể hiện bản lĩnh bằng thái độ sẵn sàng đón nhận gian khổ, đón nhận hiểm nguy, mặc đường xá xa xôi, vắng vẻ: “Chinh nhân dĩ tại chinh đồ thượng” (Người đi cất bước trên đường thẳm). Đặc biệt thái độ thách thức gian nan, gió lạnh “Nghênh diện thu phong trận trận hàn” (Rát mặt, đêm thu, trận gió hàn). Thực ra bản dịch chưa toát hết cái ý kiêu hùng trước hiểm nguy dữ dội bởi các từ “nghênh diện” hay điệp từ “trận trận”.

Ở đoạn 2 thể hiện rõ người chiến sĩ cách mạng hòa quện với thi nhân nên đã nhìn thấu cảnh biến đổi của thiên nhiên “Đông phương bạch sắc dĩ thành hồng, U ám tàn dư tảo nhất không” (Phương đông màu trắng chuyển sang hồng, Bóng tối đến tàn, quét sạch không). Do vậy đã tin vào tương lai sán lạn “Noãn khí bao la toàn vũ trụ, Hành nhân thi hứng hốt gia nồng” (Hơi ấm bao la trùm vũ trụ, Người đi, thi hứng bỗng thêm nồng).

Như thế, khổ đau, gian khó chỉ là cảm hứng để thi nhân Hồ Chí Minh tỏ lòng yêu thiên nhiên, ý chí can trường. Một lần nữa, tâm hồn Người tỏa sáng, nhìn thấy ánh sáng ban mai để thêm ấm lòng lạc quan tin tưởng. Đúng là tâm hồn cốt cách của một “ông Tiên trong tù”.

 Trong Nhật kí trong tù, còn nhiều bài thơ nói về việc chuyển lao khắp 13 huyện thuộc tỉnh Quảng Tây của Nguyễn Ái Quốc và bài “Giải đi sớm” là một bài thơ đặc sắc. Tính nhật kí, tính thơ ca và trữ tình của bài thơ rất rõ nét: chân tay bị xiềng xích, đi bộ giữa đêm khuya, gió rét mà sẵn sàng đớn nhận gian truân, lòng vẫn ung dung lạc quan, tin vào ngày mai tươi sáng.

-Lương Đức Mến, đêm Đông 2022-