Vì tình cũ dâng nước cho người

Có con phải khổ vì con,
Lấy chồng chẳng gánh non sông nhà chồng.

Triệu Minh Vương 趙明王, húy Triệu Anh Tề là con Triệu Văn Vương (文王, 175 tCn-124 tCn), chắt Triệu Đà (趙佗, 257 tCn- 137 tCn) và là vị vua thứ ba của nhà Triệu nước Nam Việt, ở ngôi từ năm 125 tCn đến 113 tCn.

Trước đó, vào năm 135 tCn, vua nhà Hán sai Trang Trợ sang Nam Việt dụ Văn Vương để trả cái ơn giúp đánh bại quân Mân Việt, nhưng đình thần xin vua đừng đi, bèn cho Thái tử Anh Tề đi thay. Anh Tề ở đất Hán mười năm và tại đây, ngoài người vợ Việt đã lấy vợ lẽ là Cù Thị, sinh được một con trai tên Hưng .

Đến năm Bính Thìn 125 tCn sau khi vua cha mất, Anh Tề được về nước để nối ngôi, tức là vua Triệu Minh Vương. Đến khi lên ngôi, Minh Vương lập Cù Thị làm hoàng hậu và Triệu Hưng làm thái tử mà không lập con lớn là Triệu Kiến Đức với một bà vợ người Việt .

Bấy giờ vua Hán là Hán Thế Tông Vũ hoàng đế (Lưu Triệt) sai An quốc Thiếu Quý sang dụ Nam Việt về chầu, cùng biện sĩ Gián nghị đại phu Chung Quân tuyên dụ, dũng sĩ Ngụy Thần giúp việc, vệ úy Lộ Bác Đức đem quân đóng ở Quế Dương để đợi sứ giả.

Thiếu Quý người Bá Lăng nguyên là tình nhân của Cù Thái hậu lúc trước, đến khi Thiếu Quý và Cù hậu gặp nhau, lại tư thông ân ái, hai người dỗ Ai Vương đem nước Nam Việt dâng cho vua Hán. Người trong nước biết, phần nhiều bất bình không theo Thái hậu. Thái hậu sợ, muốn dựa uy nhà Hán, nhiều lần khuyên Triệu Hưng và các quan xin nội phụ nhà Hán, bèn nhờ sứ nhà Hán dâng thư, xin theo như các chư hầu của nhà Hán, cứ 3 năm một lần vào chầu, triệt bỏ cửa quan ở biên giới. Vua Hán bằng lòng, ban cho Ai Vương và Thừa tướng Lữ Gia ấn bằng bạc và các ấn nội sử, trung úy, thái phó, còn các chức khác được tự đặt lấy. Cù thái hậu đã sửa soạn hành trang lễ vật quý giá để cùng Ai Vương vào chầu.

Tể Tướng Lữ Gia tuổi cao chức trọng, người trong họ làm trưởng lại đến hơn 70 người, con trai đều lấy con gái vua đời trước, con gái đều gả cho con em vua và người tôn thất, cùng thông gia với Tần Vương ở quận Thương Ngô (nhà Hán). Trong nước Nam Việt, ông được lòng dân hơn cả vua. Lữ Gia nhiều lần dâng thư can Ai Vương nhưng Ai Vương không nghe.

Lữ Gia quyết định làm binh biến, thường cáo ốm không tiếp sứ giả nhà Hán. Các sứ giả nhà Hán đều muốn hại ông, nhưng thế chưa thể làm được. Triệu Hưng và thái hậu cũng sợ phe Lữ Gia khởi sự trước, muốn nhờ sứ giả nhà Hán trù mưu giết ông. Cù thái hậu bèn đặt tiệc rượu mời sứ giả đến dự, các đại thần đều ngồi hầu rượu. Em Lữ Gia làm tướng, đem quân đóng ở ngoài cung. Tiệc rượu mới bắt đầu, Thái hậu bảo ông rằng: "Nam Việt nội thuộc [Trung Quốc] là điều lợi cho nước, thế mà tướng quân lại cho là bất tiện là tại sao?" . Ý Cù Thái hậu muốn chọc tức sứ giả. Sứ giả còn đương hồ nghi, chần chừ chưa dám làm gì. Lữ Gia thấy tai mắt họ có vẻ khác thường, lập tức đứng dậy đi ra. Thái hậu giận, muốn lấy giáo đâm ông nhưng Ai Vương ngăn lại.

Lữ Gia bèn ra chia lấy quân lính của em dẫn về nhà, cáo ốm không chịu gặp vua và sứ giả, ngầm cùng các đại thần chống đối. Ai Vương vốn nể uy tín của Lữ Gia nên không có ý giết ông. Lữ Gia biết thế nên đến mấy tháng không hành động gì. Thái hậu muốn một mình giết Gia nhưng sức không làm nổi.

Hán Vũ Đế nghe tin Lữ Gia không nghe mệnh, mà Triệu Hưng và Thái hậu thì cô lập, không chế ngự nổi, sứ giả thì nhút nhát không quyết đoán, lại thấy Hưng và thái hậu đã nội phụ rồi, chỉ một mình Lữ Gia làm loạn, không đáng dấy quân, muốn sai Trang Sâm đem 2.000 người sang sứ. Sâm từ chối không nhận. Hán Vũ Đế bèn bãi chức Sâm. Tướng Tế Bắc cũ là Hàn Thiên Thu hăng hái xin đi. Hán Vũ Đế bèn sai Hàn Thiên Thu và em Cù thái hậu là Cù Lạc đem 2.000 người tiến vào đất Việt.

Lữ Gia bèn hạ lệnh cho trong nước rằng: "Vua còn nhỏ tuổi, thái hậu vốn là người Hán, lại cùng với sứ giả nhà Hán dâm loạn, chuyên ý muốn nội phụ với nhà Hán, đem hết đồ châu báu của Tiên vương dâng cho nhà Hán để nịnh bợ, đem theo nhiều người đến Trường An rồi bắt bán cho người ta làm đầy tớ, chỉ nghĩ mối lợi một thời, không đoái gì đến xã tắc họ Triệu và lo kế muôn đời". Sau đó ông cùng với em đem quân đánh, giết Triệu Ai Vương và Cù Thái hậu, cùng tất cả sứ giả nhà Hán, rồi sai người đi báo cho Tần Vương ở Thương Ngô và các quận ấp, lập con trưởng của Minh Vương là Thuật Dương hầu Triệu Kiến Đức làm vua, tức là Triệu Thuật Dương Vương (陽王, 112 tCn-111 tCn).
Vua nhà Hán là Thế Tông Vũ hoàng đế (Lưu Triệt) tức giận việc nhà Triệu giết Thiếu Quý và sứ giả Hán triều liền sai Lộ Bác Đức và Dương Bộc đem binh đánh nước Nam Việt. Vua tôi nhà Triệu chống cự không được phải bỏ trốn, bị bắt, giết. Từ đó, nước Nam bị nhà Hán đô hộ, trải sau đó là những thời kỳ Bắc thuộc kéo dài hơn 1000 năm người Việt mới giành lại độc lập.

Đúng là bởi tình cũ nghĩa xưa, bởi tính thần Hán tộc mà Cù Thị đã không làm bổn phận với con, với chồng.